بدون شک کتاب شریف بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار ، یکی از افتخارات قطعی تاریخ حدیث شیعه است و این کتاب پیش و پس و خود بی مثل و مانند بوده و به همین خاطر دوستان و دشمنان بسیاری نیز داشته و دارد .
تا جایی که حتی برخی از اهل علم از شیعه و حدیث دوستان نیز کتاب بحار را مجموعه ای غیر قابل اعتماد از احادیث می دانند !!
و در همین زمینه جمله ای نیز از شهرت یافته که گویند خود علامه در مقدمه بحار فرموده که من احادیث را بدون دقت و بررسی و برای حفظ از فنا جمع آوری کرده ام تا آیندگان ، خود در آن بیندیشیند و سره از ناسره جدا کنند !!!
قبل از پرداختن به هرگونه دفاعیه در این زمینه ، و اثبات اعتبار و صحت این کتاب ، بسیار شایسته است که ابتدا دیدگاه نویسنده خود کتاب ، یعنی علامه مجلسی در این باره راه جویا شویم . چرا که علامه بودن مجلسی بر هیچ کس پوشیده نیست !
مقدمه علامه مجلسی در بحار شامل هفت قسمت است که قسمت اول درباره معرفی خود کتاب بحار است ، پنج قسمت در رابطه با مصادر و علائم و اختصارات و قسمت پایانی هم فهرست بابهای کتاب بحار ( که در اصل بیست و پنج جلد است ) .
در اینجا و برای شروع این پروژه بخشی از ترجمه مقدمه علامه مجلسی بر کتاب بحار را ترجمه کرده ام و آن را در اختیار خوانندگان عزیز قرار میدهم تا بر همگی روشن شود که علامه قدسی جناب محد باقر مجلسی نه تنها هرگز چنین جمله ای نفرموده اند بلکه تا چه حد از کتاب دفاع و تمجید کرده اند.
مقدمه علامه مجلسی بر بحار الانوار ، بخش اول – معرفی کتاب :
این چنین گوید نیازمند به بخشش پروردگار بخشنده اش ، محمد باقر ، فرزند محمد تقی که باغهای قدسی پروردگار منتقل شده و خداوند قبر او را پاکیزه گرداند ، و خدا از جرائم هر دو بگذرد و آن دو را با امامانش برانگیزاند ، ای جماعت جویندگان حق و یقین که به ریسمان خاندان برترین پیامبران چنگ زده اید ، بدانید که من از اوائل جوانی حریص بر طلب انواع علوم بودم و به فضل الهی وارد آن باغها شدم و به میوه های آن دست یافتم ، آنچنان که خود را از آن پر کردم و تا آنجا که توانستم از نهرهای آن نوشیدم ، سپس در ثمرات آن علوم و اهداف جویندگان اندیشیدم و نگریستم که چه چیز به درد قیامت آنان میخورد و چه چیز آنان را به هدایت و رستگاری می رساند ، پس به فضل و الهام خود خدای متعال یقین کردم که علم زلال و راستین به دست نمی آید مگر زمانی که چشمه پاک و زلال وحی باشد و حکمت به دست نمی آید مگر اینکه از نوامیس دین برترین مردم باشد .
پس دیدم تمام علم در دوچیز است قرآن کریم و احادیث و اخبار اهل بیت نبوت ، همان کسانی که خداوند آنان را معدن و خرانه علم خود و مترجمان وحیش قرار داده ، و فهمیدم که علوم و دانش قرآن با فکر و اندیشه بشر به دست نمی آید و کسی بدان احاطه و آگاهی ندارد ، مگر کسی که خداوند او را برای این کار قرار داده باشد که همان ائمه علیهم السلام هستند چرا که فرشته وحی در در خانه همانها نازل شده ، پس رهاکردم آنچه را که زمانی از عمرم را در راه آن تلف کرده بودم اگر چه این کار در زمانه ما رائج بود ، و روی آوردم به چیزی که یقین داشتم که در معاد به نفعم است ، اگر چه بازار آن در زمانه ما کساد است ! پس شروع کردم به جستجو در اخبار ائمه طاهرین سلام خداوند بر ایشان باد ، و پرداختم به تحقیق در آنها و انصافا که در این کار کوشیدم .
و به جان خودم قسم که احادیث اهل بیت را این چنین دیدم که کشتی نجاتی هستند انباشته از ذخیره های سعادت ، کهکشانی مزین به خورشیدهای نجات دهنده از تاریکی نادانی ها ، و دیدم که راه های آن واضح و پرچمهای هدایت بر فراز آن افراشته است و در مسیر آن به باغهایی تر و تازه و مزین به گلهای علم و میوه های حکمت برخورد کردم ، و در این مسیر راه های آبادی را دیدم که رساننده به تمام شرافت ها و بهترین جای ها بودند ، و هیچ علمی را ندیدم مگر اینکه بهترینش در آن بود و به هیچ حقیقتی دست نیافتم مگر اینکه ریشه و اصلش در آن بود .
سپس بعد از احاطه به کتب مشهور و معروف به دنبال ریشه ها و منابع اصلی آنها رفتم که در طول زمانها غریب و فراموش شده بودند ، یا به خاطر چیره گی سلاطین و فرمانروایان گمراه و یا به خاطر رواج علوم باطل بین جاهلانی که مدعی فضل و کمالند یا به خاطر کمبود توجه برخی از متاخرین بدانها چرا که به همین کتب مشهور اکتفا کرده اند و البته مجموعه این کتب مشهور جامع تر و مکفی تر و کامل تر از هر یک از آنها به تنهایی است .
پس زمانه ای را به جستوی آنها در شرق و غرب عالم پرداختم و با کوچکترین گمانی ، نسبت به جستجوی آن پیش کسی که احتمال آن را میدادم اصرار میکردم ، اگر چه نسبت به آن بخیل می بود .
و در این مسیر برخی از دوستان و برادران مرا یاری کردند و به سفر در شهرها پرداختند و با هر کوشش و سختی که بود آنها را جمع آوری کردند تا اینکه به لطف پروردگار متعال بسیاری از کتب اصلی معتبر که در زمانهای گذشته مورد اعتماد و تکیه گاه علما بوده اند نزد من جمع شد ، و آنها را بسیاری از فوائد و نکات نابی یافتم که کتب مشهور و متدوال خالی از آنها هستند .
و نهایت تلاشم را برای تصحیح و تنقیح و ترویج آن بکار بردم .
و از آنجا که دید زمانه ما در غایت فساد است و دیدم اکثر مردم از مسیر راست منحرف هستند ترسیدم که دوباره این کتب به دست فراموشی سپرده شوند ، همچنین دیدم که هر حدیثی در این کتب در بابهای مختلف و پراکنده از هم نقل شده که برای خواننده و جستجو گر دسترسی به اخبار هر موضوع از بین ابواب مختلف بسیار سخت است ، و شاید خود همین دلیل بر قلت رغبت مردم به این کتب بوده است .
به همین خاطر پس از طلب خیر از خداوند متعال و یاری جویی از نیرو و قدرت حضرتش ، تصمیم بر گردآوری تنظیم و ترتیب و جمع این کتب در یک کتاب منظم و باب بندی شده ، دارای ابواب دقیق و فصل بندی جدید گرفتم ، که مانند آن در کتب نگاشته شده وجود نداشت و به شکر خداوند بهتر از آنچه که قصد کرده بودم و اندیشیده بودم انجام شد .
و کار را اینگونه انجام دادم که ابتدای هر باب آیات متعلق به آن عنوان را ذکر کردم و سپس هرجا که نیاز بود بخشی از سخنان مفسرین را درباره آن ذکر کردم .
و پس از آن وارد در روایات مرتبط با هر عنوان شدم که یا تمام یک روایت را نقل کردم و یا آن بخش از روایت که مربوط به عنوان بوده و بخش دیگر در جای مناسب خودش آمده ، و یا اشاره کرده ام که در کجا این روایت ذکر میشود که مناسبتر با موضوع است .
تا در نهایت اختصار و کوتاهی به نتیجه دست یابیم .
و هر روایتی که نیاز به توضیح داشت توضیحی گویا و مختصر داده ام که تا ابواب طولانی و کتاب حجیم نشود .
و اگر اجل امان دهد و خداوند عزوجل یاری دهد قصد دارم که یک شرح کامل و جامع بر آن بنگارم که در هیچ کتابی از کتب اصحاب نباشد و صاحبان خرد را در آن سیراب کنم .
یکی از نکات قابل توجه در این کتاب ما این است که مشتمل بر ابوابی مفید و زیباست که نویسندگان و علمای پیش از این از آنها غافل بوده اند و یک باب مستقل بدان اختصاص نداده اند مانند کتاب عدل و معاد تواریخ انبیاء و ائمه علیهم السلام و کتاب آسمان و جهان .
پس ای برادران دینی که مدعی ولایت ائمه علیهم السلام هستید به سرعت بیایید بر سر این سفره من و با دست اعتراف و یقین از آن بردارید و اگر در آنچه ادعا میکنید راستگو هستید با اعتماد بدان چنگ زنید ، و مبادا همچون کسانی باشید که با دهان چیزی میگویند که در قلوبشان نیست و از فحوای کلامشان مقاصدشان پیداست و همچون کسانی که از روی جهل و هوای نفس ، قلبشان مملو از محبت اهل بدعت است نباشید .
پس مژده باد ! مژده باد شما را ای برادران برای کتابی که جامع و مفید است و در زمانها از نظر زیبایی و ارزش مثل و مانند آن نیامده . و از افق غیب ستاره ای درخشید که بینندگان هیچ چیز نوارنی مانند آن ندیده اند و دوستی دلسوز آمد که در زمانهای گذشته نظیر نداشته .
ای کسی که از روی دشمنی و جهل منکر رفعت و برتری شیرینی بیان آن هستی ، کوریت تو را بس که این کتاب شامل بر همه علوم و اسرار و حکمتهاست و از همه کتب اخبار بی نیاز است و من آن را (( بحار الانوار )) الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار نامیدم .
و از خداوند متعال می خواهم که این کتاب تا قیام قائم آل محمد که سلام و صلوات خدا بر آنان باد ، مرجعی برای فضلای گرامی و منبعی برای همه طالبین علوم ائمه علیهم السلام باشد و نیز خاری باشد در چشم دشمنان .